وانە چوارەم: ئامەنی تۆڕەکان و ئامەنی ئینتەرنێت

بەخێربێیت دووبارە!

لە وانەکانی پێشوو، ئێمە فێر بووین چۆن وشەی نهێنی بەڕێوەبرێت و ئامێرە کەسایەتییەکانمان پارێزین . ئێستا، ئێمە ڕێگەمان دەدەین بۆ بەشێکی تری زۆر گرنگ: ئامەنی تۆڕەکان و ئامەنی ئینتەرنێت . هەرچەندە تۆ لە تۆڕی ماڵی بەکاردەهێنیت یان ئینتەرنێت بە شێوەی تۆڕی گشتی بەردەوامیت، فێربوونی چۆن خۆت بپارێزیت کاتێک بە ئینتەرنێت دەستت دەکەوێت، شتێکی زۆر گرنگە.

لە کاتی ئەوەشدا، ئێمە دەستمان پێ دەکەین بە پێشکەشکردنی چەند ئامراز و ڕێگایەک کە هاکەرەکان بەکاردێنن، بەڵام بە شێوەیەکی مەزن و ئەخلاقی . ئەگەر هەڵبژاردنەکەت بریتییە لەوەی کە هاکەرێکی مەزن و ئەخلاقی (Ethical Hacker) ببیت، فێربوونی ئەم شێوازە گەشەیەکی بنەڕەتییە بۆ یارمەتی ئێمە بدات بۆ پاراستنی سیستەمەکان و تۆڕەکان .

1. تێگەیشتن لە تۆڕی ماڵی

تۆڕی ماڵی چییە؟

تۆڕی ماڵی کۆمەڵێک ئامێرەکانە کە بە یەکەوە بەسترابوون بە شێوەیەکی جیاواز لە ڕێگەی ڕۆتەر (Router) بۆ ئەوەی گەیاندن بە ئینتەرنێت پێشکەش بکات. ئەم ئامێرانە دەتوانن موبايلە تەلەفۆنەکان ، کۆمپیوتەرەکان ، تیلەڤیزیۆنە سمارتەکان ، و تەنانەت ئامێرە ماڵییە سمارتەکان بن.

چۆن تۆڕی ماڵیمان بپارێزین؟

• گۆڕینی ووشەی نهێنی بنەڕەتی ڕۆتەر:

  • زۆربەی ڕۆتەرەکان بە ووشەی نهێنی بنەڕەتی وەک "admin" یان "password" هاتووە. ئەمە گۆڕە بۆ ووشەی نهێنی قوڵ کاتێک تۆڕەکەت داڕێژیت.

• بەکارهێنانی WPA3 یان WPA2 بۆ ڕازاندن:

  • دڵنیابە لەوەی کە تۆڕە بێ سیمەکەت بە شێوەیەکی قوڵ لەگەڵ WPA3 یان WPA2 ڕازاندراوە. WEP بەکارنەهێنە چونکە ئەمە ئامانجان نییە .

• ناچالاککردنی گەیاندنی دوور لە ڕۆتەر:

  • هەندێک ڕۆتەر ڕێگەی ئەوە دەدەن کە بە شێوەی دوور بەسترابێت، ئەمەش شتێکی توانای هاکەرەکان دەبێت. ئەم ڕاستەوخۆیە ناچالاک بکە ئەگەر پێویستت بەوە نەبێت.

2. کێشەکانی تۆڕە گشتیەکان (Wi-Fi ی گشتی)

بۆچی تۆڕە گشتیەکان خطریان هەیە؟

تۆڕە گشتیەکان (وەک ئەوەی لە قاوەخانە و فڕۆکە دا هەیە) زۆرجار ئامانجان نین . هاکەرەکان دەتوانن ڕاپۆرتەکانت ڕابەڕێن و زانیاری حساسەکانت دەستیان بگەن.

چۆن خۆمان بپارێزین کاتێک لە تۆڕە گشتیەکاندا بەکاردەهێنین؟

• بەکارهێنانی تۆڕی ناونیشانی ژێرەوە (VPN):

  • VPN ڕاپۆرتەکانت ڕازاندەی دەکات، ئەمەش ڕێگەی هاکەرەکان بۆ ڕابەردنەوەی زانیاریەکانت قورس دەکات.

• پێشبڕکێ لە گەیاندن بۆ ھەژمارە حساسەکان:

  • پێشبڕکێ لە گەیاندن بۆ ھەژمارە بانکییەکان یان هەر ھەژمارێکی حساس کاتێک لە Wi-Fi ی گشتی دا بەکاردەهێنیت.

• ناچالاککردنی به‌شداری فایلەکان و چاپکەرەکان:

  • کاتێک بە تۆڕی گشتی گەیشتوویت، دڵنیابە لەوەی کە به‌شداری فایلەکان و چاپکەرەکان ناچالاک کراوە بۆ پاراستن لەوەی کە کەسانی تر بە ئامێرەکەت گەیشتنەوە.

3. ئامراز و ڕێگاکانی هاوڵەندن (بۆ هاکەری مەزن و ئەخلاقی)

هاکەری مەزن و ئەخلاقی چییە؟

هاکەری مەزن و ئەخلاقی کەسێکە کە ڕاستەوخۆیە بۆ هاوڵەندنی سیستەمەکان و تۆڕەکان بۆ ئەوەی کێشە ئامانجییەکان دۆزێتهەوە و چارەسەریان بدات پێش ئەوەی هاکەرە واقعیەکان ئەم کێشا گەیشتنەوە بەکاربێنن. ئامانجی سەرەکی هاکەری مەزن و ئەخلاقی پاراستنی سیستەمەکانە، نەک لەسەر ئەوان زیان دروستکردن.

ئامرازە گشتییەکانی هاکەری مەزن و ئەخلاقی:

• Nmap:

  • ئامرازێکی چالاککردنی تۆڕەکان کە یارمەتی ئێمە دەدات بۆ پشکنینی تۆڕەکان بۆ دۆزینەوەی ئامێرەکانی گەیشتوو و خزمەتگوزاریەکانی کراوە . ئەمە دەتوانێت بۆ دۆزینەوەی کێشە ئامانجییەکان بەکاربێت.

• Wireshark:

  • ئامرازێکی چالاککردنی ڕاپۆرتی تۆڕ . ئەمە ڕێگەی ئەوە دەدات بۆ سەیرکردنی زانیاریەکان کە ناردن و وەرگرتن لە تۆڕەکاندا دەڕوات. ئەمە دەتوانێت بۆ دۆزینەوەی چالاکییە سەرنجڕاکێشەکان بەکاربێت.

• Metasploit:

  • چارچۆوێک کە بۆ تاقیکردنەوەی هاوڵەندن و دۆزینەوەی کێشە ئامانجییەکان لە سیستەمەکاندا بەکاردێت. ئەمە کۆمەڵێک ئامراز ی گەورە هەیە کە یارمەتی ئێمە دەدات بۆ محاکاتکردنی هاوڵەندنی جیاواز .

• Burp Suite:

  • ئامرازێک کە بۆ تاقیکردنەوەی ئامەنی بەرنامەکانی وێب بەکاردێت. ئەمە یارمەتی ئێمە دەدات بۆ دۆزینەوەی کێشەکان وەک حقن SQL (SQL Injection) و دەستکاری زانیاری .

ڕێگاکانی گشتییەکانی هاوڵەندن (بۆ فێربوونی مەزن و ئەخلاقی):

• حقن SQL (SQL Injection):

  • تەکنیک یەکە کە هاکەرەکان بەکاردێنن بۆ داخڵکردنی فەرمانە SQLی زیانبارەکان لە بنکەی داتا دا. وەک هاکەری مەزن و ئەخلاقی ، تۆ دەتوانیت فێربیت چۆن ئەم کێشا دۆزێتهەوە و چارەسەریان بدەیت.

• فەریبکاری (Phishing):

  • وەک ئێمە پێشتر گوتی، فەریبکاری جۆرێکە لە هاوڵەندن کە لەوەدا هاکەرەکان هەوڵیان دەدەن کە تۆ بفەریبن بۆ دەستکەوتنی زانیاری کەسایەتییەکانت . وەک هاکەری مەزن و ئەخلاقی ، تۆ دەتوانیت فێربیت چۆن ئەم ماڵپەڕانەی فەریبکاری دۆزێتهەوە و پارێزدرێت.

• هاوڵەندنی تۆڕە بێ سیمەکان (Wi-Fi Hacking):

  • بە بەکارهێنانی ئامرازەکانی وەک Aircrack-ng ، هاکەری مەزن و ئەخلاقی دەتوانێت تاقیکردنەوەی ئامەنی تۆڕە بێ سیمەکان بکات و کێشە ئامانجییەکان دۆزێتهەوە.

4. چۆن ببیت هاکەرێکی مەزن و ئەخلاقی؟

گەشەکان بۆ ببوونی هاکەرێکی مەزن و ئەخلاقی:

• فێربوونی بنەڕەتییەکان:

  • پێش ئەوەی بە ئامرازەکانی هاوڵەندن دەست پێ بکەیت، پێویستە فێربوونێکی قوڵ لە ئامەنی سایبەرنێتی و بنەڕەتییەکانی تۆڕەکان هەبێت.

• دەستکەوتنی بەڵگەنامەی ڕاستەوخۆ:

  • چەندین بەڵگەنامەی ڕاستەوخۆ هەیە کە دەتوانن یارمەتی ئێمە بدات بۆ ببوونی هاکەرێکی مەزن و ئەخلاقی ڕاستەوخۆ ، وەک:
    • Certified Ethical Hacker (CEH)
    • CompTIA Security+
    • Offensive Security Certified Professional (OSCP)

• چارەسەرکردنی مەرجەکان:

  • تۆ دەتوانیت جاگەیەکانی تاقیکردنەوە وەک Hack The Box یان TryHackMe بەکاربێنیت بۆ چارەسەرکردنی مەرجەکانت لە تاقیکردنەوەی هاوڵەندن .

• کارکردن لەگەڵ کۆمپانیاکان:

  • دوای ئەوەی پەیوەندی و بەڵگەنامەی ڕاستەوخۆی مناسب هەڵگرت، تۆ دەتوانیت وەک هاکەرێکی مەزن و ئەخلاقی بەکاربگریت لەگەڵ کۆمپانیاکان بۆ تاقیکردنەوەی ئامەنی سیستەمەکانیان .

ئەنجامی وانەکە

لەم وانەیەدا، ئێمە فێر بووین چۆن تۆڕە ماڵییەکانمان بپارێزین و چۆن لەگەڵ تۆڕە گشتیەکاندا بە شێوەیەکی ئامانجان کار بکەین . هەروەها دەستمان پێ دەکەین بە پێشکەشکردنی چەند ئامراز و ڕێگایەک کە هاکەرەکان بەکاردێنن، بەڵام بە شێوەیەکی مەزن و ئەخلاقی . ئەگەر هەڵبژاردنەکەت بریتییە لەوەی کە هاکەرێکی مەزن و ئەخلاقی ببیت، فێربوونی ئەم شێوازە گەشەیەکی بنەڕەتییە بۆ یارمەتی ئێمە بدات بۆ پاراستنی سیستەمەکان و تۆڕەکان .

چی دواتر؟

لە وانەی داهاتوودا، ئێمە دەربارەی برنامەی خراپ و چۆن بەکاریان بێنین صحبت دەکەین. تۆ دەتوانیت زیاتر فێربیت لەسەر جۆرە برنامە خراپەکانی جیاواز ، چۆن دۆزینەوەیان بکەیت ، و ئامرازەکانی چارەسەریان بدەیت .

پێشنیار بۆ بەردەوامبوونەکان

بیرت بێت کە ئامەنی سایبەرنێتی شەڕێکی بەردەوامە نێوان هاکەرەکان و هاکەرە مەزن و ئەخلاقییەکان . ئەگەر هەڵبژاردنەکەت بریتییە لەوەی کە هاکەرێکی مەزن و ئەخلاقی ببیت، فێربوونی شێوازە هاوڵەندنەکان گەشەیەکی سەرەکییە بۆ پاراستنی ئێمە هەموومان . بەردەوام بە فێربوون و چارەسەرکردنی مەرجەکان ، و دەتوانیت ئامانجەکەت بەدەستبهێنیت .

**بەردەوام بە لەگەڵ ئێمە بۆ وانەکانی داهاتوو بۆ زیاتر ڕێنمایی لەسەر چۆن ئامەنی سایبەرنێتی پێشکەش بکەیت!