وانە سێیەم: بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی و ئامەنی کەسایەتی

بەخێربێیت دووبارە!

لە وانەکانی پێشوو، ئێمە فێر بووین لە جۆرە کێشە سایبەرنێتیەکان دا و چۆن بەکاریان بێنین. ئێستا، کاتە بۆ تێکڕای هەڵگرتن بە بەشێکی زۆر گرنگ لە ئامەنی سایبەرنێتی : بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی و ئامەنی کەسایەتی .

وشەی نهێنی کلیلەکەیە کە هەموو ھەژمارە دیجیتاڵەکانت پارێزدەکات – لە ئیمەیڵ تا ھەژمارە بانکییەکان . بەڵام، ئەگەر ووشەی نهێنیت قوڵ یان ئامانجان نەبێت ، ئەوا خۆت دەخشێنیت بە خطری هاوڵەندن . لەم وانەیەدا، ئێمە باشترین ڕێگەکان بۆ بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی و باشترکردنی ئامەنی کەسایەتی پێشکەش دەکەین.

1. گرنگی ووشەی نهێنی قوڵ

بۆچی ووشەی نهێنی بەردەوام بێت؟

وشەی نهێنی کۆپ یەکێکە لە گرنگترین هۆکارەکانی هاوڵەندنی سایبەرنێتی . هاکەرەکان ئامرازە ئۆتۆماتیکی بەکاردێنن کە دەتوانن هەزاران ترکیب لە چرکەیەکدا بەختەن. ئەگەر ووشەی نهێنیت کۆپ بێت (وەک "١٢٣٤٥٦" یان "password")، ئەوا بە ئاسانی دەتوانرێت هاوڵەندن بکرێت .

چۆن ووشەی نهێنی قوڵ دروست بکەین؟

• بەکارهێنانی کۆمەڵەیەک لە ھەرپەتە گەورە و بچووکەکان، ژمارەکان، و نیشانەکان:

  • بۆ نموونە، بە شێوەیەکی جیاواز لە بەکارهێنانی ووشەی "mypassword"، دەتوانیت شتێکی وەک "Myp@ssw0rd!2023" بەکاربهێنیت.

• پێشبڕکێ لە زانیاری کەسایەتی:

  • نە بەکاربهێنە ناوەکانت ، ڕێکەوتی زادمانەکەت ، یان هەر زانیاری کەسایەتیەکی کە بە ئاسانی دەرئەنجامدرێت.

• دروستکردنی ووشەی نهێنی یەکتا:

  • هەر ووشەی نهێنیەک بەکار نەهێنە بۆ هەموو ھەژمارەکانت. ئەگەر یەکێک لە ھەژمارەکانت ڕابەرایەوە، ئەوا هەموو ھەژمارەکانتی تر لە خطریدا دەبن.

2. بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی (Password Manager)

بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی چییە؟

بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی ئامرازێکە کە یارمەتی ئێمە دەدات بۆ دروستکردن و کۆدەرخستنی وشەی نهێنی قوڵ بە شێوەیەکی ئامانج . بە شێوەیەکی جیاواز لە بەکارهێنانی دەستکاریکردنی دەستی بۆ یادکردنی دەزانە ھەژمارەکان، تۆ دەتوانیت بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی بەکاربهێنیت بۆ یادکردنی ئەوانە بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی.

فایدەکانی بەکارهێنانی بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی:

• ئامەنی زیاتر:

  • بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی وشەی نهێنیەکانت ڕازاندەی دەکات ، کە ئەمەش ڕێگەی هاکەرەکان بۆ دەستکەوتنی ئەو ووشەیانە قورس دەکات.

• ڕاخێنەری زیاتر:

  • پێویست نییە بیرت بمێنێت بۆ ووشەی نهێنی قورسترەکان ؛ تەنها پێویستە بیرت بمێنێت بۆ وشەی نهێنی سەرەکیەکە بۆ کردووەی بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی.

• دروستکردنی ووشەی نهێنی قوڵ بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی:

  • زۆربەی بەڕێوەبردنەکانی ووشەی نهێنی ڕێگەی ئەوە دەدەن بۆ دروستکردنی ووشەی نهێنی ڕەنگاوی و قوڵ بە کرتەکردنی تەنها یەک دووگمە.

نموونەکانی بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی:

• LastPass
• Dashlane
• 1Password
• Bitwarden

3. سەلماندنی دوو ھەنگاوی (Two-Factor Authentication - 2FA)

سەلماندنی دوو ھەنگاوی چییە؟

سەلماندنی دوو ھەنگاوی ڕاستەوخۆی پاراستنی زیاتر یە کە دەتوانیت بەرزبکەیت بۆ ھەژمارەکانت. تەنانەت ئەگەر ووشەی نهێنیت ڕابەرایەوە، هاکەرەکان ناتوانن بگەڕێنەوە بۆ ھەژمارەکەت بێ ئەوەی سەلماندنی دووهەم بکەن.

چۆن سەلماندنی دوو ھەنگاوی کار دەکات؟

دوای داخڵکردنی ووشەی نهێنیت، دەستنیشانی دەکرێت بۆ پێشکەشکردنی شێوەیەکی تر لە سەلماندن ، وەک:

• ژمارەیەک کە بە پەیامی تەکستی بۆ موبایلت دەنێردرێت .
• ژمارەیەک کە لە ڕێگەی بەرنامەی سەلماندن وەک Google Authenticator دروست دەکرێت .
• کلیلی ئامانجی جیاواز (Hardware Key) .

بۆچی پێویستە سەلماندنی دوو ھەنگاوی چالاک بکرێت؟

• پاراستنی زیاتر:

  • تەنانەت ئەگەر ووشەی نهێنیت ڕابەرایەوە، هاکەرەکان ناتوانن بگەڕێنەوە بۆ ھەژمارەکەت بێ ئەوەی سەلماندنی دووهەم بکەن.

• ئاسانی ڕێکخستن:

  • زۆربەی خزمەتگوزارییە گەورەکان (وەک Gmail و Facebook) پشتگیری لە سەلماندنی دوو ھەنگاوی دەکەن و دەتوانیت بە ئاسانی بەکاری بێنیت لە ڕێکخستنەکانی ھەژمارەکەت.

4. نوێکردنەوەی ووشەی نهێنی بە شێوەیەکی دوایی

بۆچی پێویستە ووشەی نهێنی نوێ بکەین بە شێوەیەکی دوایی؟

تەنانەت ئەگەر ووشەی نهێنیەکانت قوڵ بن، باشە کە بە شێوەیەکی دوایی نوێ بکەیت. لەوانە خطرێکی نەناسراو هەبێت، وەک دەستکەوتنی زانیاری لە یەکێک لە ماڵپەڕەکانی کە بەکاردێت.

ڕێنمایی بۆ نوێکردنەوەی ووشەی نهێنی:

• گۆڕینی ووشەی نهێنی هەر ٣-٦ مانگێکدا:

  • بەتایبەت بۆ ھەژمارە حساسەکان وەک ئیمەیڵ و ھەژمارە بانکییەکان .

• بەکارهێنانی بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی بۆ یارمەتی:

  • بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی دەتوانێت بیرت بێنێت بۆ گۆڕینی ووشەی نهێنی کۆنەکان .

5. پاراستنی ئامێری کەسایەتی

چۆن ئامێرەکانمان بپارێزین لە ڕابەردنەوە؟

بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی تەنها ناکاتە ئامانج . ئامێرە کەسایەتییەکانت پێویستە بە شێوەیەکی ئامانجان پارێزدرێن.

ڕێنمایی بۆ پاراستنی ئامێرەکەت:

• بەکارهێنانی بەرنامەی دژی ویروس:

  • دڵنیابە لەوەی کە بەرنامەیەکی بەرامبەر ویروس ی هەیە کە پێویستە ھەمیشە نوێ بێت .

• چالاککردنی دیواری ئامانج (Firewall):

  • دیواری ئامانج ڕێگەی گەیاندنی نەخۆش بۆ ئامێرەکەت قورس دەکات.

• پاراستنی پەرەی سەرەکی بە ووشەی نهێنی یان بەجێھێشتن:

  • تەنانەت ئەگەر ئامێرەکەت بەدەستدرێت، ووشەی نهێنی یان بەجێھێشتن دەگەڕێتەوە بۆ پاراستنی زانیاریەکانت.

ئەنجامی وانەکە

لەم وانەیەدا، ئێمە فێر بووین لە گرنگی بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی و چۆن ووشەی نهێنی قوڵ و یەکتا دروست بکەین . هەروەها ئامرازەکانی وەک بەڕێوەبردنی ووشەی نهێنی و سەلماندنی دوو ھەنگاوی پێشکەش کرابوو کە یارمەتی ئێمە دەدات بۆ باشترکردنی ئامەنی کەسایەتی . لە کۆتاییدا، چەند ڕێنماییەکیش بۆ پاراستنی ئامێرەکانت لە کێشە سایبەرنێتیەکان پێشکەش کرابوو.

چی دواتر؟

لە وانەی داهاتوودا، ئێمە دەربارەی ئامەنی تۆڕەکان و ئامەنی ئینتەرنێت صحبت دەکەین. تۆ دەتوانیت فێربیت چۆن تۆڕە ماڵیەکەت پارێزیت ، لەگەڵ تۆڕە گشتیەکاندا چۆن کار بکەیت ، و کێشەکانی پەیوەندی کردن بە ئینتەرنێتی گشتی تێبگەیت.